Stel je brein eens voor als een op hol geslagen weerman. Eentje die voortdurend voorspellingen doet over het weer van morgen. En stel je nu voor dat deze weerman niet alleen het weer voorspelt op basis van modellen, maar ook daadwerkelijk invloed heeft op hoe het buiten aanvoelt. Klinkt dat vreemd? Toch is dit precies hoe ons brein werkt volgens het model van Predictive Processing.
Ons brein is namelijk geen passieve ontvanger van informatie. Het maakt continu inschattingen over wat er in en rondom ons lichaam gebeurt en gebruikt die voorspellingen om te bepalen wat we voelen. Dit geldt voor alles, van het zien van kleuren tot het ervaren van pijn. (Goed om te weten dat alle pijn in het brein ontstaat op basis van signalen uit het lichaam die het brein interpreteert als gevaarlijk. Lees er hier meer over.)
Hoe werkt dat precies?
Elke seconde van de dag voorspelt je brein wat je gaat ervaren. Dat is handig, want daarmee gaan een heleboel dingen ‘vanzelf’. Denk maar aan fietsen: je brein verwacht wat het gaat ervaren en daarmee hoef je er niet telkens over na te denken hoe je je benen beweegt.
Het brein voorspelt op basis van wat je hebt geleerd: eerdere ervaringen, herinneringen en overtuigingen. Zo voorspelt hij ook pijn: als je bijvoorbeeld ooit je rug hebt bezeerd tijdens het tillen, onthoudt je brein die ervaring. De volgende keer dat je diezelfde beweging maakt, voorspelt het pijn, ook al is je rug inmiddels genezen.
Maar het brein doet meer dan alleen voorspellen. Het vergelijkt die voorspellingen ook met de signalen die het ontvangt van je lichaam en je zintuigen. Als de voorspelling klopt, verandert er weinig. Maar als de voorspelling niet overeenkomt met de werkelijkheid, gaat het brein op eigen houtje interpreteren. Meestal kiest het er dan voor om op safe te spelen: als het pijn afgeeft, is de kans dat je rust neemt het grootst en dat is voor het lichaam veilig.
Wat heeft Predictive Processing met chronische (pijn)klachten te maken?
Bij chronische pijn speelt Predictive Processing een grote rol. Hier is hoe dat werkt:
-
(Pijn)klachten als voorspelling:
- Na een blessure of pijnlijke ervaring leert het brein een verband tussen bepaalde bewegingen of situaties en pijn. Het brein verwacht pijn in die situaties, zelfs als de blessure genezen is.
- Bijvoorbeeld: iemand die zijn rug heeft bezeerd bij het tillen, kan maanden later nog pijn voelen bij dezelfde beweging, zelfs zonder fysieke schade.
-
Zintuiglijke input en bevestiging (bijvoorbeeld bij stress):
- Het brein ontvangt misschien lichte sensaties van het lichaam (zoals spierspanning), maar omdat het verwacht dat dit pijn veroorzaakt, interpreteert het die input als gevaarlijk en geeft (pijn)klachten af.
- Dit wordt een self-fulfilling prophecy: het brein voorspelt pijn, genereert daarom pijn, en bevestigt zo de verwachting.
-
Voorspellingsfout en herstel:
- Behandeling zoals PRT (Pain Reprocessing Therapy) richt zich op het creëren van situaties waarin het brein leert dat de voorspelling van pijn niet klopt.
- Bijvoorbeeld: als iemand merkt dat hij bepaalde bewegingen kan maken zonder pijn, ondanks de verwachting van pijn, ontstaat er een voorspellingsfout. Het brein past zijn verwachting aan, en de pijn kan afnemen of verdwijnen.
Chronische pijn kan blijven bestaan door:
- Een overgevoelig brein: na langdurige pijn kan het brein overgevoelig raken en steeds sterker reageren op milde signalen (lees hier meer over dit fenomeen).
- Angst en aandacht: angst voor pijn en constante focus op het lichaam versterken de voorspelling van pijn. Het brein blijft op zoek naar dreiging.
- Negatieve verwachtingen: overtuigingen zoals “mijn rug is zwak” of “ik heb een kapotte knie” zorgen ervoor dat het brein pijn blijft verwachten.
Bij chronische (pijn)klachten zien we dus vaak dat het brein vasthoudt aan oude voorspellingen. Het blijft pijn of andere klachten, zoals vermoeidheid of duizeligheid, verwachten, zelfs als er geen fysieke schade (meer) is. Dit betekent dat de klachten die je voelt heel echt zijn (het zit niet ’tussen je oren’), maar niet per se een signaal van lichamelijke schade. Je brein interpreteert onschuldige signalen en genereert daarop pijn of andere symptomen, simpelweg omdat het dat zo gewend is.
Stel je voor dat je ooit je enkel hebt verstuikt. In de weken daarna was de pijn een logisch gevolg van de blessure. Maar maanden later, als de enkel allang genezen is, kun je nog steeds pijn voelen bij het traplopen. Waarom? Omdat je brein geleerd heeft dat traplopen pijnlijk is en die verwachting blijft herhalen.
Maar het brein kan dus ook op basis van stress (pijn)klachten genereren. Die stress kan meerdere oorzaken hebben, maar dat is voor een andere blog. We kennen allemaal wel hoofdpijn doordat je veel aan je hoofd hebt. Of buikpijn van de zenuwen. Het lichaam kan behoorlijk sterk reageren op stress en is dat paadje eenmaal in je brein gelegd, dan kan het brein weer aan het voorspellen slaan.
Ontmanteling van onhandige Predictive Processing
Het goede nieuws is dat je brein kan leren om andere voorspellingen te maken. Dit is precies waar behandelingen zoals Pain Reprocessing Therapy (PRT) zich op richten. Door het brein te laten ervaren dat bepaalde bewegingen of situaties veilig zijn, ontstaat er een voorspellingsfout. En déze fout is precies wat je wil. Het brein merkt: “Hé, ik verwachtte (pijn)klachten, maar die zijn er niet!” Dit helpt om de oude, pijnlijke voorspellingen los te laten.
Het ontmantelen van Predictive Processing gebeurt stap voor stap:
- Inzicht: begrijpen dat de (pijn)klacht niet altijd een signaal is van schade, maar een voorspelling van het brein.
- Herwaarderen: leren om lichamelijke sensaties anders te interpreteren, als onschadelijk.
- Ervaren: bewegingen en activiteiten uitvoeren die je eerder vermeed, zodat je brein kan ervaren dat ze veilig zijn.
- Omgaan met emoties: soms spelen onverwerkte emoties of stress een rol in het vasthouden aan pijn. Ook die kunnen onderzocht worden.
Waarom is deze kennis belangrijk?
Predictive Processing biedt een krachtige verklaring voor waarom chronische (pijn)klachten kunnen blijven bestaan. Maar belangrijker nog: het laat zien dat verandering mogelijk is. Door nieuwe ervaringen op te doen en het brein te helpen andere voorspellingen te maken, kunnen (pijn)klachten verminderen of zelfs verdwijnen.
Dus, als je last hebt van aanhoudende (pijn)klachten zonder duidelijke lichamelijke oorzaak, weet dan dat je brein altijd kan leren. Net zoals die weerman die uiteindelijk doorheeft dat het morgen – ondanks zijn regenvoorspelling– toch echt droog blijft, kan jouw brein ontdekken dat die oude verwachting van (pijn)klachten niet langer nodig is. En daarmee nemen de klachten af.
Lees hier meer over hoe het brein je je (pijn)klachten laat behouden (en de oplossing).
