We zijn lang opgevoed met het idee dat ons lichaam kwetsbaar is en makkelijk beschadigd raakt. Maar wat als juist die overtuiging zélf een belangrijke rol speelt bij chronische pijn? Wetenschappelijke inzichten over placebo- en nocebo-effecten én ervaringen uit de praktijk laten zien: wat je gelooft over je lichaam, kan letterlijk bepalen wat je voelt.
Lichamelijke schade verklaart pijn vaak niet
Er is inmiddels een berg aan bewijs: structurele afwijkingen in het lichaam (zoals een hernia of artrose) zijn zelden de oorzaak van aanhoudende pijn. Zelfs als er iets afwijkends te zien is op een scan, betekent dat niet automatisch dat daar de pijn vandaan komt. Ook bij sporters blijkt weefselschade niet goed te voorspellen wie wel of geen pijn heeft. Infiltraties werken vaak niet beter dan een placebo en ‘goed leren tillen’ voorkomt rugklachten niet.
Dit dwingt ons om opnieuw na te denken over wat pijn eigenlijk is.
Wat je gelooft, bepaalt je ervaring
Veel mensen geloven dat ze bepaalde dingen móéten doen om klachten te voorkomen, zoals rekken, yoga, mediteren of bepaald voedsel vermijden. Soms lijkt dat ook echt te helpen. Maar is dat oorzaak en gevolg? Of speelt er iets anders?
Onderzoek wijst uit: de kracht van verwachting is enorm. Denk aan het placebo-effect: wanneer iemand gelooft dat een behandeling helpt, maakt het lichaam daadwerkelijk natuurlijke pijnstillers aan.
En als positieve verwachtingen zulke sterke fysieke effecten hebben, dan geldt het omgekeerde ook.
Het nocebo-effect: pijn uit angst en verwachting
Als een positieve verwachting verlichting geeft (placebo), kan een negatieve verwachting klachten veroorzaken: dat heet het nocebo-effect.
Een voorbeeld: in klinische studies kreeg een groep mensen een placebo, maar omdat ze waren gewaarschuwd voor bijwerkingen, kreeg bijna tweederde toch klachten. Sommige mensen moesten zelfs stoppen vanwege de ernst van de symptomen. Hun lichaam reageerde niet op een werkzame stof, maar op angst en verwachting.
Ook bij chronische pijn zien we dit: het brein voorspelt gevaar bij een beweging en creëert pijn om je te beschermen. Doe je die beweging toch, dan ervaar je pijn, en zo bevestigt het brein zijn verwachting. Deze pijn-angst cyclus versterkt zichzelf en kan uiteindelijk blijvende klachten veroorzaken.
Hoe cultuur en omgeving invloed hebben
Het nocebo-effect werkt niet alleen individueel, maar kan zich ook sociaal verspreiden. Denk aan voorbeelden als massale klachten na berichten op social media. Zo is EDS (een bindweefselaandoening) veel besproken op TikTok. Sommige artsen merkten een stijging van jongeren die dachten dat hun pijnlijke gewrichten of hypermobiliteit wees op EDS. Hun klachten waren echt, maar ze waren beïnvloed door de ervaringen die ze online zagen.
Zelfs het idee dat een bepaald letsel (zoals whiplash) normaal is na een ongeluk, kan klachten veroorzaken. In Litouwen bijvoorbeeld kent men het concept ‘whiplash’ nauwelijks, en langdurige nekpijn na ongelukken komt daar vrijwel niet voor. En er is onderzoek waarbij een ‘fake’ whiplash voor echte klachten zorgde (lees hier).
Nocebo-effect herkennen en doorbreken
De goede boodschap: deze processen zijn allemaal omkeerbaar. Door je bewust te worden van je overtuigingen en deze uit te dagen, kun je de pijn-angst cyclus doorbreken. Voorbeelden uit de praktijk:
- Iemand die ‘s morgens eerst uren yoga moest beoefenen om pijn te voorkomen, ontdekte dat zij haar lichaam kon vertrouwen zonder die rituelen.
- Een ander overwon zijn angst voor kniepijn en vond het plezier in hardlopen terug.
- Iemand met chronische migraine leerde weer om te gaan met haar angst voor slecht weer en heeft sindsdien geen medicatie meer nodig.
En wat je nodig hebt? Nieuwsgierigheid, mildheid en stap voor stap oefenen. Persoonlijke begeleiding erbij kan een goede steun in de rug zijn. Maar de beloning is vrijheid en gezondheid.
Wat betekent dit voor jouw lichaam?
Veel van wat we denken over de kwetsbaarheid van ons lichaam klopt simpelweg niet. Ons lichaam is krachtig, veerkrachtig en ontworpen om zich aan te passen en te herstellen.
Miljoenen jaren evolutie hebben ons niet zwak gemaakt, integendeel: we zijn echte krachtpatsers geworden.
Maar de sleutel is niet om je klachten nóg steviger te lijf te gaan. Wat wel helpt is om de verhalen die je beperken, te af te leren. Door de rol van verwachting, angst en overtuiging te begrijpen, kun je actief bijdragen aan je eigen herstel.
Kortom: je brein is niet je vijand. Het is je krachtigste bondgenoot.
